Od imitacji do innowacji. Rozwój przedsiębiorstw.

Jak określić szanse na pozyskanie dotacji?

Zastanawiając się nad możliwością aplikowania o dotacje na prowadzenie prac B+R lub wdrażanie nowych rozwiązań, każdorazowo powinniśmy zadać sobie pytanie – czy na obecnym stadium rozwoju przedsiębiorstwa dysponujemy potencjałem do skutecznego startu w konkursach organizowanych na poziomie krajowym lub regionalnym? Jak nasz projekt, prezentujący innowacyjną koncepcję, ale także odsłaniający mocne i słabe strony firmy, wypadnie na tle innych aplikacji?

Racjonalna analiza szans na pozyskanie dotacji powinna być prowadzona każdorazowo, przed podjęciem decyzji o starcie lub rezygnacji z udziału w danym konkursie. Na zagadnienie potencjału przedsiębiorstwa do skutecznego ubiegania się do dotację warto jednak spojrzeć w szerszej perspektywie – ogólnej zdolności całej organizacji do myślenia i działania w kierunku budowania własnego know-how.

Czy firma jest innowacyjna?

Przyglądając się przedsiębiorstwom, które są zainteresowanie różnymi konkursami dotacyjnymi, każdorazowo zastajemy pewną sytuację początkową, odzwierciedlającą bieżący stan ich rozwoju. Na podstawie lat podobnych obserwacji, można sformułować stwierdzenie, że jednym z elementów składowych tej „sytuacji początkowej” jest obowiązujące w przedsiębiorstwie, uświadomione lub nie, nastawienie wobec kwestii generowania „wartości dodanej” w postaci tworzenia lub rozwijania wiedzy technicznej i technologicznej.

W pewnym uproszczeniu, możemy dokonać podziału na przedsiębiorstwa będące jedynie „użytkownikami” tej wiedzy, lub jej twórcami. Idąc dalej, możliwe jest przedstawienie miejsca firmy na osi rozwoju, której krańce oznaczają imitację lub innowację.

Co zwiększa szansę na pozyskanie dotacji?

Od tego, w jakim momencie początkowym zastajemy dane przedsiębiorstwo, zależy zarówno jego zdolność do pozyskiwania dotacji, jak i wykorzystywania tego rodzaju wsparcia do przyspieszania rozwoju w kierunku tworzenia własnego, unikalnego know-how. Tym sposobem, jeden projekt dotacyjny zwiększa szanse na kolejne. Otwiera także możliwość do projektowania procesów rozwojowych w oparciu o wieloletni plan wykorzystywania różnych instrumentów bezzwrotnych oraz dodatkowych zachęt do prowadzenia prac B+R, jak na przykład ulga podatkowa na działalność badawczo-rozwojową, czy mechanizm IP Box.

Etapy rozwoju innowacji

Przygotowując się do udziału w jednym z konkursów dotacyjnych, lecz także podejmując ogólną refleksję na temat obecnego „stanu przedsiębiorstwa”, warto spróbować umieścić swoją firmę w jednej z poniższych kategorii:

Imitatorzy.
Rutynowa obsługa parku maszynowego, wytyczne w zakresie parametrów procesów od dostawcy urządzeń, brak dążenia do zmiany, gromadzenia i zarządzania wiedzą o procesie wytwórczym, kadra wyłącznie produkcyjna oraz zarządzająca, brak kadry inżynierskiej. W roli dostawcy know-how występuje zewnętrzna kadra inżynierska, dostarczana w zależności od bieżących potrzeb i sytuacyjnie, przez producenta urządzeń wchodzących w skład linii produkcyjnej. Szansą na wdrażanie innowacyjnych produktów jest zakup maszyn, w których pewna nowa technologia została zaimplementowana przez ich twórcę lub dostawcę (brak opcji dotacyjnej).

Optymalizacja produkcji.
Pojawiają się próby doskonalenia procesu w oparciu o własne obserwacje i gromadzenie danych o surowcach, wydajności etc. Zmiana obejmuje raczej parametry procesu, w dalszym ciągu użytkowany jest park maszynowy dostarczony i zaprojektowany przez dostawcę. Przedsiębiorstwo zatrudnia kadrę inżynierską z doświadczeniem wdrożeniowym, ale nie koniecznie kreatywnym, w zakresie tworzenia lub rozwijania produktów i procesów. Celem jest jak najdoskonalsze wykorzystanie posiadanych zasobów produkcyjnych, przedsiębiorstwo zaczyna gromadzić wiedzę i zyskuje potencjał do wskazywania obszarów możliwej optymalizacji i udoskonaleń. W dalszym ciągu jednak są to udoskonalenia w ramach istniejących rozwiązań, a nie projektowanie rozwiązań nowych.

Transfer innowacji z zewnątrz.
Rozpoczyna się poszukiwanie pomysłu na zmianę w obszarze produktów i procesów, natomiast dotychczasowy, wewnętrzny potencjał okazuje się niewystarczający. Duży problem stanowi użytkowanie technologii zakupionych oraz brak potencjału kadrowego i technicznego do kreowania własnych rozwiązań. Pojawia się dążenie do wyróżnienia się na tle konkurencji za pomocą produktu doskonalszego, a nie jedynie tańszego. Możliwości pozyskania dotacji na realizację prac B+R są w dalszym ciągu ograniczone, natomiast dostrzega się potencjał współpracy z jednostką naukową, która uzupełni ograniczony potencjał przedsiębiorstwo do generowania zmiany technologicznej oraz rozwijania stanu techniki. Przedsiębiorca ma na tym etapie ograniczoną wiedzę o rzeczywistym stanie rozwoju technologicznego branży, często przecenia potencjał innowacyjny zgłaszanych pomysłów na projektu. Jednostka naukowa występuje w roli mentora i pokazuje, w jakich kierunkach możliwe jest prowadzenie prac B+R. Kierunki te niekoniecznie odpowiadają rzeczywistym potrzebom przedsiębiorcy i rynku. Gotowe i przebadane rozwiązania są oferowane przez jednostkę naukową jako możliwe do zakupienia know-how, stanowiące podstawę do startu w konkursie inwestycyjnym, polegającym na wdrożeniu innowacji produktowej lub procesowej.

Innowatorzy w obszarze produktów.
Pierwsze wspólne projekty z jednostkami naukowymi, często w wariancie konsorcjalnym, przynoszą nowe doświadczenia, zarówno pozytywne i negatywne. W dalszej kolejności przedsiębiorstwa często próbują przeprowadzić kolejny projekt B+R, ale z mniej dominującą rolą partnera naukowego. Na tym etapie zapada zazwyczaj decyzja o inwestycji we własny dział B+R lub laboratorium, wyposażone w kluczową infrastrukturę pozwalającą na uniezależnienie od badań prowadzonych przez podmioty zewnętrzne. Pojawia się także potrzeba doskonalenia własnej kadry, wobec której zmieniają się oczekiwania – przykładowo, zespół projektantów i konstruktorów otrzymuje zadania wykraczające poza rutynowe prace inżynierskie, celem staje się kreowanie nowej wiedzy i rozwiązań. Poszukiwanie „nowości” zazwyczaj koncentruje się na doskonaleniu produktów stanowiących ofertę przedsiębiorstwa, natomiast w dalszym ciągu wykorzystuje się technologie i procesy ogólnie znane i stosowane. Przykładowo – przedsiębiorstwo z branży płytek ceramicznych opracowuje nowe kompozycje szkliw, które pozwalają uzyskać doskonalsze parametry produktu, natomiast istota procesu wytwórczego, poza jego drobnymi dostosowaniami, pozostaje niezmieniona. Podejmowane są próby wdrażania strategii ochrony własności intelektualnej, pojawiają się zgłoszenia patentowe oraz utrwalone, skonkretyzowane know-how, uwzględnione w aktywach firmy.

Innowatorzy w obszarze procesów i technologii.
Posiadając doświadczenie w tworzeniu nowych produktów oraz własną, wyspecjalizowaną kadrę B+R, możliwe staje się wykonanie kolejnego kroku, często przełomowego i stanowiącego o budowaniu pozycji rynkowej przedsiębiorstwa w wymiarze wieloletnim. Dostępne na rynku procesy i technologie okazują się niewystarczające, ponieważ większość branży korzysta ze zbliżonych rozwiązań w obszarze wytwórczym, a możliwe do opracowania udoskonalenia produktu są limitowane przez barierę technologiczną. Przykładowo – przedsiębiorstwo z branży opakowań do żywności od lat tworzy nowe, często unikalne w skali krajowej lub międzynarodowej produkty. Wykorzystuje się jednak park maszynowy i technologie kreowane przez producentów linii technologicznych dla tego segmentu rynku, innowacja w procesie pozostaje po stronie dostawcy sprzętu produkcyjnego. Dalszy rozwój innowacji produktowej jest limitowany przez stosowany proces technologiczny, rozumiany jako parametry pracy urządzeń, ich sposób zestawienia w linię oraz zastosowane rozwiązania konstrukcyjne. Po raz pierwszy więc przedsiębiorstwo staje przed wyzwaniem zaprojektowania nowego procesu oraz specyficznych, niedostępnych na otwartym rynku urządzeń służących do jego realizacji. To stosunkowo powszechna sytuacja, kiedy wnioskodawca dobrze porusza się w obszarze zagadnień produktowych, np. materiałowych, natomiast chcąc zakończyć realizację projektu B+R budową demonstratora lub linii pilotażowej, po raz pierwszy zmuszony jest definiować wyzwania technologiczne i sposoby ich realizacji także na poziomie procesowym.

Co wpływa na rozwój przedsiębiorstwa?

Powyższy schemat jest oczywiście uproszczeniem, w szczególności w zakresie rozróżnienia etapów rozwoju na innowacje w produkcie i procesie, ze względu na silne powiązanie ze sobą obu zagadnień. Pewne prawidłowości, rozumiane jako przechodzenie drogi od imitacji do innowacji bazującej na własnym know-how, są jednak zauważalne oraz powtarzalne w szerokiej grupie przedsiębiorstw, które mogą, lecz nie muszą być „użytkownikami dotacji”. Możliwe jest wskazanie przykładów, gdzie dany podmiot przechodzi pełną „ścieżkę rozwoju”, od typowego imitatora, po technologicznego pioniera branży. Częściej jednak przedsiębiorstwa samodzielnie docierają do pewnego etapu opisanej prawidłowości rozwojowej, aby w dalszą drogę ruszać ze wsparciem funduszy UE, np. w momencie wystąpienia konieczności rozbudowy własnego działu B+R, lub też wcześniej – poszukując innowacji na zewnątrz, która mogłaby stać się paliwem dla projektu inwestycyjnego, polegającego na budowie fabryki. Wydaje się, że jedną z decydujących ról w budowaniu „kultury innowacyjności” odkrywa kierownictwo przedsiębiorstwa, które w określony sposób postrzega opisywane zagadnienia – obserwujemy firmy działające w tych samych branżach, startujące z podobnego poziomu zaawansowania technicznego i technologicznego, gdzie już po kilku latach zaobserwować można znaczący rozwój lub stagnację, w tym pozostawanie wśród „drugiego szeregu” konkurentów, koncentrujących się wyłącznie na zapewnieniu jak najniższej ceny oferowanych produktów.

Przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstwa

Dotacje są mechanizmem, pozwalających na przyspieszone przechodzenie ścieżki rozwoju od imitacji do innowacji.

Praktyka pokazuje, że całościowa logika dostępnego w perspektywie budżetowej 2014-2020 wsparcia dotacyjnego (tworzenie potencjału do prowadzenia prac B+R -> realizacja prac B+R -> wdrożenie) sprzyja łączeniu projektów różnego rodzaju. Jakie przykładowe ścieżki takiego rozwoju, w oparciu o komplementarne instrumenty dotacyjne możemy zaobserwować?. Temat ten, wraz z konkretnymi przykładami przedsiębiorstw przechodzących przez stadia rozwoju „w kierunku innowacyjności”, rozwinięty zostanie w kolejnych tekstach i materiałach, publikowanych na naszym blogu.